Dlaczego jajka stały się symbolem świąt Wielkiej Nocy?

Trudno wyobrazić sobie święta Wielkiej Nocy bez kolorowych pisanek oraz jajek na świątecznym stole pod najróżniejszymi postaciami. Choć coraz częściej zamiast tradycyjnie zdobionych jajek w koszykach lądują czekoladowe smakołyki, nadal jest to najbardziej charakterystyczny element wiosennych świąt. Co symbolizują jajka wielkanocne i dlaczego są takim ważnym atrybutem świąt?

Jajko – odwieczny symbol

Można stwierdzić, że jajko było dla człowieka rzeczą fascynującą od początków istnienia. Zawsze też związane było z pojawiającym się życiem, początkiem, stworzeniem. Najstarsze mity kosmogoniczne z całego świata wiążą początki Ziemi z jajkiem. Takie wierzenia można znaleźć zarówno wśród ludów śródziemnomorskich (niektórzy bogowie greccy wykluli się z jaj), jak i w mitach filipińskich, indyjskich czy ze starożytnego Egiptu.

W większości kultur świata jajka symbolizują życie, miłość, siłę i płodność. Ich kształt przywodzi na myśl doskonałość, ale także nadzieję na nowe życie. Często są elementem niezbędnym w obrzędach przejścia. Są nierozerwalnie związane ze Słońcem i z jego kultem. Łączą się z odwiecznym rytmem życia i śmierci, dnia i nocy, odradzającej się przyrody, dlatego zazwyczaj jaja są głównym elementem obrzędowości i zwyczajów wiosennych.

Jajka wielkanocne

Utrwalona w kulturze symbolika jajek idealnie wpisała się w wierzenia chrześcijańskie. Wielkanoc, świętowana w czasie po pierwszej wiosennej pełni księżyca, połączyła się z obrzędami związanymi z powstającą po zimowym uśpieniu przyrodą, rozwijającym się życiem, nowym początkiem. Jajko stało się symbolem Zmartwychwstania Jezusa.

Jajka wielkanocne, dla podkreślenia ich wagi oraz znaczenia, były i nadal są bogato zdobione i barwione. Jajka gotowano w wywarach, dzięki którym nabierały konkretnej barwy. Malowano je, drapano lub oklejano. Metod zdobienia jest wiele, a zwyczaj ten sięga czasów pogańskich, ponieważ najstarsze odnalezione polskie pisanki datowane są na X wiek.

Co ciekawe, zdobienie jaj było w niektórych regionach Polski zarezerwowane jedynie dla czystych kobiet, czyli niemiesiączkujących w czasie zdobienia. Nawet kontakt z nieczystymi wymagał odpowiedniego postępowania, aby odgonić potencjalne niebezpieczeństwa.

Magiczne moce jajek

Jajka były w kulturze ludowej ważne, nie tylko ze względu na swoją bogatą symbolikę. Posiadały także właściwości magiczne wykorzystywane w niektórych obrzędach i służyły do zabiegów magicznych. Aby zapewnić pomyślność, kładziono je pod fundamenty nowego domu, a w zamieszkałych chatach zawieszano skorupy u powały, aby odgonić złe duchy. Skorupki lub jajka wielkanocne zakopywano w polach, żeby zapewnić sobie obfitość zbiorów.

Dla dobrego zdrowia jedzono jajka przed rozpoczęciem nowego sezonu prac w polu. Wiele zabiegów stosowanych przez znachorki lub innych ludowych uzdrowicieli opierało się na jajku. Jajka stosowano także w zabiegach mających na celu uleczenie z chorób. Toczone po ciele chorego jajko miało wyssać przyczyny schorzenia.

Wielkanocne zwyczaje zaduszkowe

Jajka ofiarowano również zmarłym. Z wierzeń przedchrześcijańskich wywodził się zwyczaj składania jajek do grobów lub na nich. W czasie świąt dzielono się święconymi jajkami ze zmarłymi członkami rodzin. Jajo w tym kontekście dawało nadzieję na odrodzenie i odzyskanie życia. Prawdopodobnie do tego typu zwyczajów nawiązuje krakowska Rękawka, która odbywa się na pamiątkę stypy po śmierci Krakusa.

O miejscu jajka w kulturze ludowej można by opowiedzieć jeszcze wiele. Warto jednak zapamiętać, że jajka wielkanocne oprócz chrześcijańskiego symbolu Zmartwychwstania Jezusa niosą ze sobą dobre życzenia na nadchodzący rok: pomyślność, zdrowie, obfitość.

Oby w tym roku nie zabrakło jajek na Waszym wielkanocnym stole! 

 

Ewelina Matug, folklorystka